Santa Agata

Mendiz inguratuko herria dugu Itzalle, denak harrizko gandorrek koroaturik, eta pinudi sarriek defendatuta. Herriak despopulatu eta ganadua gutxitzearekin batera, antzinako larre eta soroak sasiz josi eta bideak galdu egin ziren. Horrek askotan zaildu egiten du gain hauetako anitzetara igotzea.
Itzalletik iparralderantz Aldu izeneko goi-ordoki bakarti bat zabaltzen da, bi gandor paralelok mugatua. Iparraldekoak Aldu edo Beorteako Harri ederrean du erpina. Hegoaldekoa, berriz, apalxeagoa da eta Alduko harratean zabaltzen da Itzalleko bideari leku egiteko. Santa Agata zaindari bat bezala altxatzen da harratearen mendebaldean, bere antzinako ermitaren hondakinen sekretua gailurrean. Alduko harratetik ekialderantz Arazekiko gandorra luzatzen da, sasiak eta lapiaz gogaikarriek defendaturik. Pazientzia eta mendizaletasun handiak beharko ditugu erronka horri aurre egiteko.
M. Belaskok bere hiztegian adierazten duenez, Santa Agedaren euskal izena da Santa Agata.