Irulegi

Elortzibar eta Arangurengo bailarak bereizten dituen mendi multzoko tontorrik garaiena da Irulegirena eta bisitari asko erakartzen duela dirudi, bideetan egindako arrastoa ikusita. Badira tontorrean, buzoia eta erpin geodesikoarekin batera, eraikin zahar baten hondarrak, ezpel artean erdi ezkutatuta. Ezpela ez da ordea pasaera galarazi edo ikusmira kentzeko adina, ikusmira zabala da alde guztietara. Inguru polita eta garbia da.

Azken aldi honetan indusketa lanak egiten ari dira Irulegiko gailurrean, eta orain gaztelu handiaren oinarriak bistan daude. Harrigarria da gaztelu honen tamaina eta garrantzia. Antza denez, Irulegiko Harria Burdin Arotik erabili izan da gotorleku gisa. Antzinako oppidum hura erromatarren gerra zibiletan suntsitu zen. Erdi Aroan Irulegiko gaztelua Iruñerriko handien eta garrantzitsuenetako bat izan zen. Bake denboretan 10 bat soldadu besterik ez zen bertan bizi, baina Gaztelaren kontrako gudaldietan ehunka armagizon babesten ziren gotorleku handi honetan. Nafarroako konkistak Irulegiko amaiera ekarri zuen: Gaztelako tropek erresuma zaharreko gotorleku eta gaztelu guztiak suntsitu zituzten. Gaur egun gehienak desagerturik daude.